АРХАНГАЙД ЯДУУРАЛ БОДИТООР БУУРЧ БАЙНА

ХАА-г хөгжүүлэх Олон улсын сангийн Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр Архангай аймгийн 18 сумын 27 багт амжилттай хэрэгжиж байна. Тус аймгийн Хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нэгжийн зохицуулагч Б.Эрдэнэдаваагийн манай сонинд ирүүлсэн материалыг нийтэллээ. Дашрамд дурьдахад, энэ аймаг анх удаа нэхэл дагал болон байж ХЯБХ-ийн хэрэгжилтийн тухай мэдээгээ ийн ирүүлж байгаа юм. Тус хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх нэгжийн захирал Цэдэндамба “Монгол фермер” сонинг огт захиалахгүй байж болох юм гэсэн санаа цухалзуулж байгаа нь дэндүү болчимгүй үйлдэл гэлтэй. Энэ сонины ач холбогдлыг дэндүү дутуу үнэлж байгаа хэрэг гэж сонины редакци үзэж байна.
Нэг. МАА, бэлчээрийн нөөцийн менежментийн бүрэлдэхүүн хэсэг

1.1 Бэлчээрийн нөөц менежмент. Бэлчээрийн ашиглалтыг сайжруулах зорилгоор сум, багийн түвшинд бэлчээрийн удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлж, бэлчээр ашиглалтын малчдын бүлгүүдийг байгуулан ажиллаж байна.Малчдын бүлгүүд нь бэлчээр, хадлангийн талбайг хашиж хамгаалах, ургацыг нэмэгдүүлэх, бэлчээрийг зохистой ашиглах, сүү цагаан идээ үйлдвэрлэх, ноосон эдлэл хийх, төмс, хүнсний ногоо тариалах, шохой шатаах зэрэг төрөл бүрийн үйл ажиллагаа эрхэлж орлогоо нэмэгдүүлж байна.Хөтөлбөрт хамрагдсан 18 сумын 27 багийн 38 бүлэг 182.7 га талбай хашиж, 295.6 тн хадлан хураан авсан. Бүлгүүдэд хадлан болон, төмс хүнсний ногооны зориулалтаар бага оврын трактор, усалгааны агрегат, мөн эсгий эдлэл хийх тоног төхөөрөмж, хадлангийн талбай хаших материал, үр олгох зэргээр үйл ажиллагааг нь хөтөлбөрөөс дэмжиж байна. 1.2 Бэлчээрийн усан хангамж: Хөтөлбөр хэрэгжсэн хугацаанд нийтдээ бэлчээрийн 100 худаг уст цэгийг засварлаж, 10 худаг шинээр гаргаж нийт 316.9 мян/га бэлчээр, 324786 толгой мал, 10109 хүн ам, 2271 өрх, 567 хот айлын усан хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэлээ. Өнгөрсөн онд шинээр гаргасан 10, засварласан 20 худаг уст цэг нь 79.4 мян/га бэлчээр, 97221 толгой мал, 1021 хүн ам, 398 өрх, 103 хот айлын усан хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэсэн.1.3 Мал аж ахуйн салбар: Сумдын хувийн мал эмнэлгийн салбаруудын материаллаг баазыг бэхжүүлэх, эмийн эргэлтийн сан бүрдүүлэх, эмч нарыг сургалтад хамруулж мэдлэг боловсролыг нь дээшлүүлэх чиглэлээр хөрөнгө санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг аймгийн 19 сумын хувьчлагдсан мал эмнэлгийн салбарыг хамруулан хэрэгжүүлсэн. Мал эмнэлгийн салбарт нийтдээ 127.3 сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлснээс, эмийн эргэлтийн сан бүрдүүлэхэд 14.7 сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсэн. Үүний дүнд малын халдварт паразит, халдваргүй өвчний гаралт 2.2 хувь, паразит өвчний гаралт 22.3 хувиар буурсан байна. 1.4 ХААНТ-ийн үйл ажиллагаа: Хөдөөгийн 18 сум, нийт багийн 33.3 хувь буюу 33 багт сургалт мэдээллийн төв байгуулан ажиллаж байна. Энэ төв нь 2004-2007 онд малчид, иргэд рүү чиглэсэн төрөл бүрийн сургалтыг зохион байгуулж тэдний дотны зөвлөгч болон хамтран ажиллаж байна. Хоёр. Нийгмийн хөгжлийн бүрэлдэхүүн хэсэг2.1 Боловсролын салбар: Хөтөлбөр хэрэгжсэн хугацаанд боловсролын салбарт нийт 882.7 сая төгрөгийн санхүүжилт хийгдэж, үүнээс 290.0 сая төгрөгийн бодит хөрөнгө оруулалт хийгдлээ. Тодруулбал, нийтдээ 18 сум багийн сургуулийн дотуур байр болон багийн сургуулийн дотуур байранд 233.2 сая төгрөгийн засвар хийж, 1432 хүүхдийн сурч амьдрах нөхцлийг сайжруулсан. Хөтөлбөрөөс 19 сумын сургуулиудын мэдээлэл зүйн чиглэлээр компьютерээр хангаж, аймгийн боловсрол соёлын байгууллагууд нийтдээ 630 гаруй компьютерийг сургалтад хэрэглэж байна. 2007 оны хичээлийн жилд сургуулиудыг интернэтжүүлэх ажлыг судлан үзэж бололцоотой сургуулиудыг интернэтэд холбох ажлыг шийдвэрлэснээр Хүмүүн-цогцолбор-1, Батцэнгэл, Тариат, Чулуут, Хангай, Цахиур, Цэнхэр, Өгийнуур зэрэг сумдын сургууль интернэтэд холбогдов. Дотуур байранд 2954 сурагч хамрагдаж эдгээр хүүхдийн 96.2 хувь нь малчдын хүүхэд хамрагдав. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд буюу 2004-2007 онд сургууль завсардсан хүүхдийн албан бус сургалтыг давхардсан тоогоор 55 сумын 780 хүүхэд, үүнээс эмэгтэй 319 хүүэдийг хамруулан хийж, 58 хүүхдийг ЕБС-д буцаан оруулсны зэрэгцээ бүх хүүхдэд сургалтад хамрагдаж, боловсрол эзэмшсэн гэрчилгээ олгосон. Хөдөөгийн иргэд алс нутгаас сумын төвд хүүхдүүдээ ирүүлж суралцуулах асуудал хүндрэлтэй байгаад анхаарч дөрвөн багт тус сургалтыг хийснээс, 90 хувьд малчны хүүхэд, түүнээс ядуу болон нэн ядуу айлын хүүхдүүд ч хамрагдсан байна. Мөн багш нарыг сургалтад хамруулж, мэргэжил дээшлүүлэх арга хэмжээ авснаар алслагдсан багийн сургуулийн сургалтын чанар эрс дээшилсэн. 2.2 Нүүдлийн цэцэрлэг: Нүүдлийн цэцэрлэгийг зуны гурван сар ажиллуулан малчдын хүүхдийг хамруулан сургуулийн өмнөх боловсрол олгож байгаа нь хөдөөгийн ард иргэдийн талархлыг хүлээж байна. Мөн гэр цэцэрлэгийг түшиглэн төрөл бүрийн сургалт явуулж, нүүдлийн номын сан ажиллуулж байна. 2.3 Эрүүл мэндийн салбар: Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд Чулуут суманд 120.0 сая төгрөгийн, Төвшрүүлэх суманд 140.0 сая төгрөгийн өртөгтэй стандартын шаардлагад нийцсэн хоёр давхар хүн эмнэлгийн барилгыг шинээр ашиглалтад оруулсан. Чулуут, Хашаат, Төвшрүүлэх, Их-Тамир, Батцэнгэл, Өгийнуур сумын эмнэлгийг стандартын шаардлага хангасан эмнэлгийн багаж, тоног төхөөрөмжөөр хангасан. Ингэснээр сум, орон нутагт оношилгооны чадавхи сайжирч, сумын түвшинд үйлчлүүлж байгаа малчдын чирэгдлийг бууруулж хөдөлмөрчдөд хүрсэн үр дүнтэй ажил боллоо. ХЯБХөтөлбөр, ӨАЧДХ-ийн санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр хөдөөгийн нийт багийн эмч нарыг 100 хувь мотоциклиэр ханган унаажуулж, бүх багийг эмийн фондтой болгосон. Үүний үр дүнд малчдад үзүүлэх анхан шатны үйлчилгээний чанар хүртээмж дээшилж хүн амын болон нялхсын эндэгдэл буурсан. 2.4 Эмэгтэйчүүдийн хөгжил: ХЯБХөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд хөдөөгийн сумдын ажилгүй болон өрх толгойлсон, малчин, ядуу эмэгтэйчүүдийн дунд сургалт сурталчилгааг явуулж байна. Үүнд өрхийн орлого нэмэгдүүлэх, бизнес төлөвлөгөө зохиох аргачлал, сүү сүүн бүтээгдэхүүн, жимс жимсгэнэ боловсруулах технологийн сургалтууд, сав бөөрний өвчнөөс болон малаас хүнд халддаг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр 62 удаа сургалт явуулж, давхардсан тоогоор 1182 эмэгтэйчүүд хамрагдсан. Аймгийн Эмэгтэйчүүдийн зөвлөлд “УАЗ-469” машин, компьютер, канон, LCD олгож сургалт сурталчилгаандаа хэрэглэж байна. Гурав. Эдийн засгийн бусад үйл ажиллагаа3.1 Орлого нэмэгдүүлэх үйл ажиллагаа: Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацаанд нийт 15.4 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж олгож, 85 ажлын байнгын байр шинээр гаргаж ажиллууллаа. Хөтөлбөр хэрэгжсэн хугацаанд ажилласан ажлын байрууд нийт 75.3 сая төгрөгийн борлуулалт хийж 37.7 сая төгрөгийн ашигтай ажилласан байна. 2007 онд нийт 68 ажлын байр ажиллаж 25.9 сая төгрөгийн борлуулалт хийж 17.1 сая төгрөгийн ашигтай ажиллалаа. 3.2. Хүнсний ногоо тариалалтХөтөлбөрийн тариалалтын хугацаанд 10 суманд 20 жижиг хүлэмж, 12 зоорь шинээр барьж ашиглан нарийн ногоо тариалах, төмс хүнсний ногоог хадгалах, нөөцлөх нөхцлийг бүрдүүлэв. 2004-2007 онд нийт 19 сумын 4359 өрхөд тариалалтын үр, материалын дэмжлэг үзүүлж 125.8 тн үрээр хангаж, 225.4 га талбайд төмс, хүнсний ногоо тариалж 895.4 тн ургац хураан авсан байна. Энэ нь нэг өрх дунджаар 28.8 кг үр авч тариалан 205 кг ургац хураан өрхийн орлого нь 72.0 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн гэсэн үг. Нийт хамрагдсан өрхүүдийн 30 гаруй хувь нь цаашдаа бие даан тариалалт хийж өрхийн орлогоо нэмэгдүүлж байна. 3.3 Хөдөөгийн санхүүгийн үйлчилгээ: “ХАС” банкны үйлчилгээгээр нийт 14 сумын 2810 иргэнд 2746.5 сая төгрөгийн зээл олгож малчдын амьдралд дэмжлэг үзүүлж байна. Үүнээс зээлдэгчдийн 38.9 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Дөрөв. Үр дүн нөлөөлөлХЯБХ-ийг хэрэгжүүлснээр аймгийн болон сумдын Засаг дарга нарын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хөдөөгийн иргэдийн эрүүл мэнд, боловсрол, эмэгтэйчүүдэд чиглэсэн нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг дэмжсэн олон чухал асуудлууд шийдвэрлэгдэн үр дүнд хүрч, аймаг орны хөгжлийг түргэтгэхэд бодитой хувь нэмэр оруулсан юм. Хөтөлбөр хэрэгжсэн өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд хөдөөгийн иргэдийг төрөл бүрийн сургалтад хамруулан нийгмийн үйлчилгээ үзүүлсэн, орлого бий болгох үйл ажиллагааны хүрээнд бага оврын трактор, тоног төхөөрөмж олгож, жижиг үйлдвэрлэлийн цех, бүлгүүд байгуулсан, бэлчээрийн худаг уст цэг гаргах, мал эмнэлэг болон үржлийн үйл ажиллагааг дэмжиж малчдыг бүлгийн зохион байгуулалтад оруулсан зэрэг арга хэмжээг авснаар нийт 17886 хүн хөтөлбөрийн үр шимийг хүртэж байна. Хөтөлбөр эхлэхийн өмнө аймгийн нийт өрхийн 40.2 хувь, хүн амын 46.1 хувь нь ядуу байсан нь 2007 онд хийсэн судалгаагаар өрхийн 34.2 хувь хүн амын 35.6 хувь нь ядуу гарсан ба ядуу өрхийн тоо зургаан хувь хүн амын тоо 10.5 хувиар тус тус буурчээ. Ядуурлын түвшин буурсан нь Засгийн газар болон орон нутгийн төр захиргааны байгууллагаас авсан арга хэмжээ, хөтөлбөр төсөл хэрэгжсэний үр дүн, байгаль цаг уурын таатай нөхцөл бүрдэж хөдөөгийн иргэдийн мал сүрэг өссөнтэй холбоотой.

http://www.mongolfarmer.mn/index.php?option=com_content&task=view&id=319&Itemid=32

Монгол сарлаг мөхлийн ирмэгт ирэв vv?

Монголын vндэсний соёл амралтын хvрээлэнд өнгөрсөн баасан гаригт сарлаган поло тоглов. Дэлхийд нэртэй тэмээн полог дөнгөж саяхнаас эх нутагтаа хөгжvvлж буй учраас монголчуудын хувьд сарлаган поло тун сонирхолтой санагдах вий.
Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар идээшилдэг сарлаг vхрийн тоо толгой сvvлийн жилvvдэд цөөрч, бvр мөхлийн харанга дэлдэхэд ойрхон байгаа учраас сарлаган поло Монголд vvсч буй аж. Өөрөөр хэлбэл, саяхан vйл ажиллагаа эхэлсэн Сарлаган пологийн холбооныхон нэг талаас жуулчдын сонирхлыг татах шинэ спорт сэдэж, нөгөө талаас сарлаг сvрэг маань устах аюул нvvрлэлээ гэдгийг монголчуудынхаа сонорт хvргэж, улмаар уг малыг хайрлан хамгаалж, өсгөн vржvvлэх сонирхол төрvvлэх vvднээс энэхvv сарлаган полог vvсгэн хөгжvvлэх санаа өвөртөлж.
Мах, сvv, ноос, ноолууран бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэлд ахиу жин дардаг байсан сарлагийн ашиг шимийг монголчууд яагаад төдийлөн хvртэж чадахгvйд хvрэв. Сарлаг манай орны уулархаг бvс нутагт өсөн vржих нь тvмний амьдрал хийгээд улсын эдийн засагт хэрэгтэй эсэх. Эсвэл тоо толгой нь цөөрч мөхлийн ирмэг рvv дөтөлж буй өнөөгийн байдалд хэн ч vнэлэлт дvгнэлт өгч, анхаарал хандуулахгvй суух уу. Тэгээд хэсэг хугацааны дараа “XXI зуунд Монголын уулархаг бvс нутагт сарлаг гэдэг мал өсөн vржиж, идээшилдэг байлаа. Тэмээтэй харьцуулахад бие багатай ч, савага, хөөвөр нь сагсайсан сvрхий сvрлэг амьтан байсан. Сарлагийн сvvний өрөмний зузаан, амттайг яана. Савгаар нь хийсэн гэрийн хошлон, чагатага их бөх. Харин мах нь жаахан хатуу” хэмээн ярих домог тvvхтэй vлдэх хэрэг vv бид. Энэ талаар хөндөхөд илvvдэхгvй болов уу.
Дэлхийд Хятад, Монгол, Энэтхэг, Балба, Бутан, Орос, Пакистан зэрэг арав хvрэхгvй оронд сарлаг өсгөн vржvvлэх “их хувь заяа” тохиож. Эдгээр оронд өнөөгийн байдлаар нийт 10 гаруй сая толгой сарлаг идээшлэн бэлчиж явна. Сарлагийн тоогоороо БНХАУ тэргvvн эгнээнд жагсдаг. Дэлхийн нийт сарлагийн 85 хувь нь урд хөршид бий гээд бод доо. Харин манай улс сарлагийн тоо толгойгоороо хоёрдугаарт орно. Сайхан дуулдаж байгаа биз. Гэвч өнөөдөр манайх сарлагийн тоо толгойн vзvvлэлтээрээ тун ичмээр, бас эмгэнэлтэй байдалд хvрээд байна.
Монгол Улс 1999 онд 800 мянга гаруй сарлагтай байв. Гэтэл 2004 оны жилийн эцсээр 400 гаруй мянгахан толгой болж цөөрчээ. Тавхан жилийн дотор бараг тавин хувь буурсан гэсэн vг.
Далайн тvвшнээс 1600 метрээс дээш өндөрлөг газарт тавтай нь аргагvй гэмээр бэлчдэг учраас өндөр уулын бvс нутгийн мал хэмээдэг. Манайд сарлаг vрждэг Архангай, Хөвсгөл, Өмнөговь, Ховд, Увс, Баянхонгор, Өвөрхангай, Говь-Алтай гэсэн наймхан аймаг бий. Тиймээс сарлагтай нутгийнхан зургаа дахь хошуу малыг өсгөн vржvvлдэг гэдгээрээ бахархах ёстой биш vv. Энэ чиглэлээр судалгаа шинжилгээний бvтээл туурвидаг олон эрдэмтэн сарлагийг Монголын зургаа дахь хошуу мал хэмээн ярьдаг юм билээ.
Дээрх найман аймгийн сум бvрт сарлаг vрждэггvй ч олон малчин сарлагтай. Сарлагтай ч гэж дээ. Сарлагтай байсан гэх нь оновчтой юм болов уу. Дээрх аймгуудаас сvvлийн жилvvдэд хэчнээн малчин малаа барж, хот орж ирээ бол. Бас болоогvй, Баянхонгор, Өвөрхангайн цөөнгvй малчин өрх алттай газрын “нинжаа” болсон.
Эрдэмтдийн ярианд өндөр уулын бvсийн малчдын амьдрал доошилсон гэсэн vг олонтаа дурдагдах болов.
Гэтэл БНХАУ 1956 онд 1.5 сая сарлагтай байсан бол өнгөрсөн оны байдлаар 12 сая толгой болж өсчээ. Хөрш орны маань сарлаг яагаад өсөөд манайх яагаад цөөрөөд байна вэ. Учир шалтгаан нь юунд байна. Бид сарлагаа өсгөхийн тулд цаашид юуг анхаарч ажиллах ёстой гэж. Энэ талаар эрдэмтдийн vгийг сонсъё.
Д.Доёдорж 30 гаруй жил сарлагийн vржил, хөгжил, физиологийн онцлогийг судалж, өнөөгийн эмгэнэлт байдалд зvрх сэтгэл нь шимширч явдаг нэгэн.
Тэрбээр “Би 1976 оноос өнөөг хvртэл сарлагийг судаллаа. Сарлаг 130 орчим ургамал иддэг. Иддэг өвс, ихэрлэлтээрээ ямаатай их төстэй. Миний судалгааны ажлын гол нь сарлагийн ихэрлэлтэд чиглэсэн. Монгол vхрийг бодоход ихэрлэмтгий чанартай. 1000 сарлаг тутмын гурав нь ихэрлэдэг. Мөн сарлагийн идэх дуртай 130 орчим ургамлын 20-ыг нь судалж vзэхэд сvvлийн жилvvдэд найм нь огт ургахаа больсон. Энэ чинь сарлагийн идэш тэжээл ховордож байгааг харуулж буй хэрэг. Үvнээс гадна БНХАУ 1998 онд сарлаг хамгаалах холбоо байгуулсан. Хойд америк саяхан “Алтан сарлаг” нэртэй холбоотой боллоо. Манайд сарлаг хамгаалах улсын холбоо байхгvй. Өнгөрсөн жил Өвөрхангайд “Сарлаг-Эрдэнэ” нэртэй холбоог байгуулсан. Нэн даруй улсын хэмжээнд холбоотой болох шаардлагатай. Сарлаган пологийн холбоо байгуулж өнөөдөр нээлтээ хийж буйг би их олзуураж байна. Сарлаг vрждэг аймаг, орон нутаг бvрт полог хөгжvvлж мөнгө олох хэрэгтэй. Савага хөөврийг огт ашиглахгvй, бас vнэгvй байна. Сарлагийн хөөврийг ямааны ноолууртай хольж чанартай сайхан бvтээгдэхvvн хийж болно.
Сарлагийн бухны vрийг гvн хөлдөөж, зохиомол хээлтvvлэгт ашиглах цаг болсон. Сарлаг хувьд очоод тvvнийг малладаг хvн цөөрсөн. Савага, хөөврийг нь авахгvй, сvv саамыг нь бvрэн ашиглахгvй болохоор сарлаг сvvлийн vед зэрлэгших хандлагатай болж байна. Сарлаган полоны нэг гол ач холбогдол энд байгаа. Өмнөговь аймаг 1999 онд 800 сарлагтай байсан 2003 онд 200-хан болж цөөрсөн. Өнгөрсөн оны мал тооллогоор Өмнөговь аймагт сарлаг тоолуулсан хvнд мөнгө өгсөн чинь нийт 400 сарлагтай болсон. Алтай нурууны төгсгөл Говь гурван сайхан уул сарлаг vржих сайхан нутаг. 1988 онд сарлагийн хөөврийг хайчилж биш самнаж авах стандарт гаргаж байсан. Хэрвээ хөөврийг нь хайчлах юм бол 12 кг-аар турдаг.
Өнөөдөр сарлагийн хөөврөөр “Хатан сvлжээ” компани аятайхан бvтээгдэхvvнvvд хийж байгаа. Монгол Японы хамтарсан “Санширо” компани самнасан хөөврийг Японд гаргаж байна гэв.
Мал аж ахуйн хvрээлэнгийн ажилтан Б.Минжигдорж “Сарлагийг өндөр уулын бvс нутагт нь өсгөн vржvvлэх хэрэгтэй. Нам дор газар руу буулгаж маллаж, тууварлах юм бол турж, өвчилдөг. Өндөр уулын бvсэд махны vйлдвэр байгуулж болно. Архангайн Их тамир суманд Сарлаг судлалын станц бий. Манай хvрээлэнгийн салбар л даа. Манай хоёр хамтарч сарлагийн vржvvлэг, маллагааны технолог гаргаж байгаа. Энэхvv шинэ технологийг сарлаг маллагчид мөрдөж ажиллах нь чухал. Тvvнчлэн орон нутагт сарлагийн савага, хөөвөр, шир, мах сvvгээр бvтээгдэхvvн хийх чиглэлд малчид хоршиж, хамтарч ажиллах ёстой. Сарлагийн бухны vрийг хөлдөөж, хадгалах, шилжvvлэн суулгах биотехнологийн аргыг нэвтрvvлэх шаардлагатай” хэмээн ярив.
Архангайн Их тамир сумын Сарлаг судлалын эрдэм шинжилгээний станц гурван жилийн өмнө БНХАУ-аас зэрлэг сарлагийн хөлдvv vр авчирч зохиомол хээлтvvлэг хийжээ.
Мөн тус суманд ирэх наймдугаар сарын дундуур Хvнс, хөдөө аж ахуйн яам “Сарлаг vржvvлэгчдийн” улсын зөвлөлгөөнийг анх удаа хийхээр бэлтгэлээ базааж байгаа аж.
Энэ сарын дундуур Өвөрхангайн Уянга, Бат-Өлзий зэрэг сарлаг vржvvлдэг таван сум зөвлөлгөөн хийх гэнэ. Сарлагийн савгаар хийсэн гэрийн хошлонг 30 жилийн эдэлгээтэй гэлцдэг. Мөн сарлагийн хөөврөөр хийсэн цамц бөөр нурууны өвчинг анагаадаг шидтэй.
Бид сарлагийг сонирхохгvй байгаа болохоос гадаад орнууд энэ малыг өсгөн vржvvлэхэд хэрхэн анхаарч буй нь Доёдорж гуайн ярианаас илэрхий. Тvvнчлэн савага, хөөврийг хямд vнээр авч, эх орон руугаа гаргадаг Япон компани ч манайд нэгээр зогсохгvй байна.
Сарлагийн тоо толгойн бууралтыг зогсоож, сарлаг маллагчдын малаа хайрлах, өсгөн vржvvлж, улам олон болгох дур сонирхолыг нь өдөөсөн арга хэмжээг төр, засгийн зvгээс ч авч хэрэгжvvлэх шаардлага тулгарч байна гэлтэй.
Сарлаг бусад мал шиг Монголын нийт нутгаар тархаагvй учраас тухайн өндөр уулын бvс нутагт нь өсгөн vржvvлэх нь хамгаас чухлыг саная.

Архангай аймгийн Хойд бүсийн оюутан залуучуудын холбоо

2006 оны 10 сарын 23-ны өдөр Ж,Цэрэннадмид, Ж.Эрдэнэтогтох нарын санаачлагаар байгуулагдсан. Уг нутгийн харьяат болон уугуул оюутан залуусын эрх ашгийг хамгаалах, хөгжүүлэх зорилго бүхий ашгийн бус, төрийн бус, гишүүддээ үйлчилдэг байгууллага юм.
Холбооны эрхэм зорилго
Холбоо нь Архангай аймгийн Хойд бүсийн сумдын харьяат болон тус нутагт элэгтэй хүмүүсийг эгнээндээ нэгтгэж эх орон төрөлх Архангай аймаг, Хойд бүсийн сумдын хөгжил дэвшилд бодит хувь нэмэр оруулахуйц урлаг, спорт, шинжлэх ухааны чадварлаг боловсон хүчинг төлөвшүүлэх, тэдгээрийн эрх ашгийг хамгаалах явдлыг эрхэм зорилго болгоно. Зорилтууд
1,Холбоо нь гишүүдийнхээ дунд эрдэм шинжилгээ, урлаг, спорт, соёлын олон талт арга хэмжээг зохион байгуулах, чөлөөт цагийг үр бүтээлтэй өнгөрүүлэх, шинэ ажил үүсгэн хөгжүүлэхэд нь туслалцаа үзүүлэх
2,Аймаг, сумдын удирдлага, Хойд бүсийн сумдын дунд сургуулиуд, тэдгээрийн сурагчдын зөвлөл, Улаанбаатар хот, Цэцэрлэг хот, Дархан хот, Эрдэнэт хот дах нутгийн зөвлөл зэрэг байгууллагатай нягт хамтран ажиллах
3,Одоо, ирээдүй, өнгөрсөн үеийн залгамж чанарыг хөгжүүлэх, тэдний холбоо, харилцааг дээшлүүлэх
4,Төрийн, төрийн бус болон бусад бүхий л хэлбэрийн байгуулага, хувь хүмүүстэй хамтран ажиллах
5,Холбооны зорилгоо хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон хуулиар хориглоогүй бусад үйл ажиллагаа 3,Бүтэц зохион байгуулалт, хяналтын тогтолцоо Холбоо нь дарга, удирдах зөвлөлийн гишүүд, гүйцэтгэх удирдлага, зөвлөх гишүүд, гишүүд дэмжигчдээс бүрдэнэ.
Хаяг:Улаанбаатар хот, Сүх баатар дүүрэг, их сургууль, 3-р байр, 321 тоот

Харилцах хүн
Mr. Жаргалсайхан Цэрэннадмид

Албан тушаал
Холбооны дарга

Ажлын утас
99289396
http://hoidholboo.blogspot.com

МОНГОЛ-МОНАКОГИЙН ХАРИЛЦАА Архангай аймагт

МОНГОЛ-МОНАКОГИЙН ХАРИЛЦАА

Манай улс Монакогийн Хант улстай дипломат харилцаа тогтоогоод ердєє хагас жил болж байна. Монгол Улсаас Монакогийн Хант Улсад суух Онц бєгєєд Бvрэн эрхт Элчин сайдаар Элчин сайд Р.Алтангэрэл томилогдож, тэрээр Монакогийн Эрхэм Дээд Хан Хоёрдугаар Альбертад Итгэмжлэх жуух бичгээ єнгєрсєн зургадугаар сард барьсан юм.

Монакогийн Гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн Депертаментын Олон улсын хєгжлийн хамтын ажиллагааны газрын захирал ноён Ф.Платини єнгєрсєн зургадугаар сард Монгол Улсад айлчилсан. Уг айлчлалын дvнд Монакогийн тал хамтын ажиллагааг Архангай аймагт голлон явуулж, эрvvл мэнд, боловсрол, бичил зээл олгох замаар жижиг аж ахуйг дэмжих, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр хамтран ажиллах боломжтой гэж vзсэн байна.
2006 онд тохиосон Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойд зориулан Ерєнхийлєгч Н.Энхбаярын санаачилсан дурсгалын номонд Монакогийн Эрхэм Дээд Хан Хоёрдугаар Альберт Чингэс хааны талаар болон тvvний бvтээсэн Их Монгол Улсын тухай бодол, сэтгэгдлээ ирvvлсэн.

Монгол Улс, Монакогийн Хант Улсын хоорондын соёл, шинжлэх ухааны салбарын хамтын ажиллагааны нэгэн тод илрэл бол 2006 оноос эхлэн хэрэгжиж буй Монгол, Монакогийн археологийн хамтарсан судалгааны хєтєлбєр юм. Энэхvv хєтєлбєр нь Монакогийн Эрхэмсэг Хан Хоёрдугаар Альберт болон ЮНЕСКО-гийн ивээл дор цаашид хамтран хэрэгжих юм.

Тєслийн хvрээнд Монгол Улсын шинжлэх ухааны академийн Археологийн хvрээлэн, Монакогийн Дотоод хэргийн яамны харъяа Балар эртний хvн судлалын музей хамтран археологийн хамтарсан судалгааны баг бvрдvvлэн Архангай аймгийн тєв Цэцэрлэг хотоос 40 км-ийн зайтай орших Хvрэл зэвсгийн vед тооцогдох олон тооны буган хєшєє, булш, хадны сvг зураг бvхий Цацын эрэг хэмээх газарт судалгааны ажил хийх, Архангай аймгийн нутагт орших Заяын гэгээний сvмийг сэргээн засварлах зэрэг ажлыг хийж буй юм.

Дээрх судалгааны ажлын дvнд олдсон тvvх, соёлын нэн ховор, давтагдашгvй бvтээлvvдээр ойрын жилvvдэд Монгол, Монако улсуудад тvvнчлэн Парис дахь ЮНЕСКО-гийн тєв байранд vзэсгэлэн гаргаж олны хvртээл болгохоор тєлєвлєн ажиллаж байгаа юм.
Тvvнчлэн Монгол, Францын археологийн тєслийн vйл ажиллагаанд Монакогийн залуу эрдэмтэн, судлаачид оролцож, Архангай аймгийн Гол мод хэмээх газраас олдсон археологийн олдвороор гаргасан vзэсгэлэнг 2004 онд Монако Улс хvлээн авч гаргаж байсан.

Цэрэннадмид овогтой Нэргүйбаатарын товч танилцуулга

1962 оны 02 дугаар сарын 03-нд Архангай аймгийн Эрдэнэбулган суманд төрсөн. 1970-1980 онд ерөнхий боловсролын сургуульд суралцан 10-р анги төгссөн. 1981-1985 онд УБДС-ийн Биеийн тамирын багшийн ангид суралцан төгсөж Архангай аймгийн БТСХороонд дасгалжуулагчаар ажилласан. Хөнгөн атлетик, жүдо бөхийн спортын дэд мастер, волейбол, сагсан бөмбөг, хүндийн өргөлт, чөлөөт бөхийн 1-р зэрэг, үндэсний бөхийн аймгийн заан цолтой. Энэ хугацаанд хөнгөн атлетик, самбо, жүдо бөх, волейболын спортоор секц хичээллүүлж аймаг болон УАШТ-нд бэлтгэн оролцуулж спортын мастер – 3, дэд мастер – 6, 1-р зэрэгтэй тамирчин – 100 гаруй, улсын өсвөрийн рекорд – 2, Улсын аварга – 26, алтан медаль – 32, мөнгө - 86, хүрэл – 59 авсан.

Ажиллах хугацаандаа хөдөлмөрийн алдар мөнгөн медаль, Биеийн тамирын тэргүүний ажилтан, аймгийн аварга, залуу үеийг халамжлан хүмүүжүүлэгч, олимпийн хорооны алтан медаль, 70, 80 жилийн ойн медалиар шагнагдсан.
Хаяг: Архангай Эрдэнэбулган сум 3-р баг

Утас: Ажил – 22456,

гар – 99339291,

гэр – 22033

http://www.mongoliansport.mn/indexc.php?v=12&m=39

Архангай аймагт ХЯБХ-ийн хүрээнд байгуулагдсан

Архангай аймагт ХЯБХ-ийн хүрээнд байгуулагдсан
экстейншиний төвүүдийн үйл ажиллагаа жигдэрлээ

Архангай аймгийн ХААНТ-ийн менежер Ж.Мөнхбат - Архангай аймгийн ХАА-н Сургалт Нэвтрүүлэлтийн төв нь Монгол Улсын Засгийн Газар, Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх олон улсын сан хоорондын ХЯБХ-ийн санхүүжилтээр 2004 оны нэгдүгээр сард орон тоо, зохион байгуулалтын бүтэцтэй болж ажиллаж эхэлсэн. Өнөөдөр бүх сум, экстейншиний салбар нэгжүүдтэй болж, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслээр хангагдаж, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах материаллаг бааз бэхжиж, ажиллах нөхцөл боломж бүрдсэн. Өөрөөр хэлбэл, аймгийн бүх суманд сургалтын танхим байгуулж компьютер, принтер, кодскоп, дэлгэц, телевизор, VСD, ширээ, сандал зэрэг сургалтын техник хэрэгслээр хангаж, мэргэжилтэн ажиллуулж мотоциклиор унаажуулав. Аймгийн хөдөөгийн 18 сум, нийт багийн 33.3 хувь буюу 33 багт сургалт мэдээллийн төв байгуулан ажиллаж байнаХАА-н экстейншиний сургалт хөдөө орон нутагт хэрхэн зохион байгуулагдаж байгаа талаар ярихад, бид сургалтаа голчлон оролцооны аргаар хэрэгцээ тодорхойлж зохион байгуулдаг. Нэн түрүүнд эрэлт хэрэгцээ ихтэй сургалтыг тухайн жилийн төлөвлөгөөндөө багтаан хийдэг. Манай сургалт ядуу иргэд, хөдөөгийн малчид, тариаланчдад зориулагдсан. Цаашид бид сургалтын чанар, үр нөлөө, хүртээмжийг сайжруулахад ихээхэн анхаарч ажиллаж байна. 2004-2007 онд нийт 74 удаагийн сургалт зохион байгуулж 6958 хүн оролцсоноос эмэгтэйчүүд 2697 байв.Манай сургалтууд нь ихэвчлэн экстейншиний үйлчилгээ, зах зээл, менежмент, мал аж ахуй, газар тариалан, аж ахуй эрхлэх, орлого нэмэгдүүлэх чиглэлтэй. Аймгийн ХААНТ-өөс сар бүр ХАА-н мэргэжлийн чиглэлээр зөвлөмж, нугалбар бэлтгэн малчид, тариаланчдад тогтмол хүргүүлдэг болсноор хөдөөгийн иргэдэд зөвлөгөө, зөвлөмж өгч, мэдлэг чадварыг сайжруулж, үйлдвэрлэлээ үр ашигтай эрхлэхэд нь тусалж байна. Өдрөөс өдөр ирэх тутам иргэдийн мэдээллийн эрэлт хэрэгцээ өсч байна. 2004 оноос эхлэн 18 сумын экстейншиний сургалтын төвүүдэд /ажилтнуудад/ “Монгол фермер”, “Архангайн амьдрал”, “МОНЦАМЭ”, “Өрхийн үйлдвэрлэл” “Хөдөөгийн бизнес мэдээ” зэрэг сонин, сэтгүүлийг тогтмол захиалан хүргүүлж байна. Интернэтийн сүлжээнд холбогдсоноор мэдээллийн хурдац сайжран шуурхай болж, үр дүнгээ өгч эхэлсэн. 2004-2007 онд малчид, тариаланчид, хөдөөгийн иргэдэд гарын авлага, нугалбар, зөвлөмж 4440 ширхэгийг, мөн хэвлэмэл материал 2004-2007 онд нийт 2396 ширхэгийг тус тус олшруулан тараажээ. Радио, телевизэд экстейншний үйлчилгээний талаар 2004-2007 онд нийтдээ 16 удаа, сонин хэвлэлд 2004-2007 онд 22 удаа тус тус мэдээ мэдээлэл нийтлэгдэж, цацагдсан байна. Архангай аймагт ХЯБХ-ийн санхүүжилтээр байгуулагдсан ХААСНТ-үүдийн үр дүн, үйл ажиллагаа тодорхой төвшинд хүрсэн.
 Аймгийн бүх сумдад ХААН Төв байгуулж экстейншиний үйлчилгээний сүлжээ бий болж тоног төхөөрөмжөөр хангагдан ажиллах нөхцөл боломж бүрдсэн.
 Сургалт нэвтрүүлэлтийн төвүүд нь жил улирлаар ажлаа төлөвлөж, сарын графикийн дагуу зохион байгуулж, төлөвлөгдсөн ажлуудыг цаг хугацаанд нь хэрэгжүүлж хэвшлээ.  Сумдын Засаг дарга, ажилтнуудтай гурвалсан гэрээ байгуулж , ажлын чиглэл болон үйл ажиллагаанд хэрэглэх бичиг баримтуудын загварыг гарган өгч мөрдөн ажилладаг.
 Сургалтын хэрэгцээг тогтмол тодорхойлж графикчилсан төлөвлөгөөг ХУХороодоор батлуулж мөрдөн ажиллаж хэвшсэн.
 Сумын нэвтрүүлэх төвүүд тогтвортой байдлын төлөвлөгөө гаргасан, сургалтын үр дүнг тооцох шалгуур үзүүлэлтүүдтэй болсон.
 Экстейншний үйлчилгээний талаар ХАА-н үйлдвэрлэгчид, иргэд тодорхой мэдээлэл, мэдлэгтэй болж иргэдийн оролцоо, эрэлт хэрэгцээ нэмэгдсэн зэрэг олон зүйл дурьдаж болох юм. Экстейншиний байгууллага нь ойрын гурван жилд дараах ажил, арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна.
 Аймаг, сумын Сургалт нэвтрүүлэлтийн төвийг бэхжүүлэх талаар стратегийн төлөвлөлт хийж, тогтвортой байдлын төлөвлөгөөг улам боловсронгуй болгон мөрдөн ажиллана.
 Аймгийн ХХААГазартай хамтран ХААНТ-ийн байрны асуудлыг шинээр шийдвэрлэнэ Аймгийн агропаркыг шинэчлэн зохион байгуулж бэхжүүлэн сургалт үйлдвэрлэлийн загвар нэгж болгоно. Үүнд:- Схем зураглал, тооцоо гаргах- Худаг гаргах- Усжуулалтын суваг, усан сан байгуулах- Хүлэмж байгуулах- Сургалт үйлдвэр­-лэлийн танхим байгуулах- Газар тариалангийн техник, тоног төхөө-рөмжтэй болгох /трактор г.м/- Жимс, жимсгэний мод суулгах - Техникийн граш, агуулах барих зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэнэ.
 Агропаркыг цаашид өргөжүүлж фермер байгуулна. Бүх сумын ХААНТ-ийн дэргэд мал аж ахуй, газар тариалан хосолсон түшиц аж ахуй бий болгоно.
 25 багт сургалт, мэдээлэл, үйлдвэрлэлийн нэгж шинээр байгуулна.
 Дээрхи арга хэмжээнүүдийг авснаар аймаг, сум, багийн нэвтрүүлэх үйлчилгээний баг нэгжүүдийн санхүүгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэж орлогоороо зарлагаа нөхөх зарчмыг баримтлан ажиллана.
 Сургалтыг малчдын бүлэг, хот айл, баг, сум, аймагт техник технологи эзэмших , дадлага олгохын тулд үзэсгэлэн худалдаа, үзүүлэх сургалт хэлбэрээр тодорхой ажлууд зохион байгуулж үр нөлөөг сайжруулна.
 Аймгийн бүх экстейншиний мэргэжилтнүүдийг ХАА-н мэргэжлийн чиглэлээр баклавараас дээш боловсролтой болгож, мэргэшүүлэх арга хэмжээг үе шаттай авна.
 Ажилтнуудыг гадаад улс орнуудын туршлага судлах, танилцах аялалд оролцуулж, дадлага туршлага ур чадварыг нэмэгдүүлнэ.
 Сар бүр сумдад гарын авлага, зөвлөмж, мэдээллийн багц тогтмол хүргүүлэхийн дээр цуврал эмхтгэл тогтмол гаргаж хэвшинэ.
 Аймгийн ХААНТ-ийг вэб сайттай болгож, түүхэн үйл ажиллагааг харуулсан CD бичлэг хийлгэнэ.
 Сум бүрийн ХААНТ-ийг мэдээлэллийн самбар , танилцуулгатай болгоно.

Архангай аймгийн Хөдөө Аж Ахуйн Нэвтрүүлэх Төв
ЗДТГ-ын “В” корпус 318 тоот
Утас факс: 0133221721
И-мэйл: are_ext @yahoo.com

http://www.mongolfarmer.mn/index.php?option=com_content&task=view&id=378&Itemid=32

Ариун Суварга” хөдөлгөөн

“Ариун Суварга” хөдөлгөөн нь 2005 оны 4-р сарын 30-нд Орхон голын эх, Цэцэрлэг, Цэнхэр, урд Тамирын голын ай сав дагуу амьдардаг Архангай аймгийн Цэнхэр сумын иргэд болон Улаанбаатар хотноо амьдарч буй тус сумын уугуул иргэдийн үүсгэл санаачлагаар байгуулагдсан иргэдийн хөдөлгөөн юм.
Хамрах хүрээ

Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Цэцэрлэг, Орхон багууд болон Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзийт сумын Зүүн, Баруун Сөдтэй зэрэг нутаг дэвсгэрийг хамран үйл ажиллагаа явуулдаг.

Эрхэм зорилго

Тус хөдөлгөөн нь бүс, орон нутгийн хэмжээнд байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн доройтол, хүний буруу үйл үйл ажиллагааны улмаас байгаль орчинд нөлөөлж буй сөрөг үр дагаварыг таслан зогсоох, олон нийтийн оролцоотойгоор байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн үйл ажиллагаа явуулах, иргэдэд экологийн болон хууль зүйн боловсрол олгох

Нөхцөл байдал

Архангай аймгийн Цэнхэр сумын нутагт “Монгол Газар”, “Алтан Дорнод Монгол”, “Сайлиг зэрэг компаниуд алтны хайгуулын 19, ашиглалтын 11 лиценз авч, 1999 оноос эхлэн алт олборлолт явуулж 3 000 гаруй га газрын хөрсийг орвонгоор нь эргүүлж овоолсон шороо, нүх цөөрөм болгон хувиргаснаар хөрс ургамал нь бүрэн сүйдэж, Орхон, Урд Тамир, Цэцэрлэгийн голд цутгадаг 11 том, жижиг гол ширгэж, нутгийн иргэд шахагдан хөөгдөж янз бүрийн шалтгаанаар 20 гаруй хүний амь эрсдээд байна.Тэд ухсан газартаа байгалийн нөхөн сэргээлтийг хууль журмын дагуу хийхгүй, байгаль орчныг ийнхүү сүйтгэсээр байхад Архангай аймгийн Цэнхэр сумын удирдлагууд тэдгээр компаниудыг улам өөгшүүлэн нэмж ухуулсаар зөвшөөрөл өгсөөр байна.Өнөөдөр Архангайн Цэнхэр суманд болж буй байгал орчноо сүйтгэсэн, хүн ардынхаа эсрэг чиглэсэн, маргаашийн их хохирлыг хайхрахгүй мөнгөний хойноос улайран зүтгэж байгаа энэхүү харалган үйл ажиллагааны улмаас Орхон, Урд Тамирын голууд ширгэж дундрах улмаар эдгээр голын сав дагуух нийт бүс нутаг цөлжих, олон аймаг сумын хүн ард, мал сүрэг унд усаар гачигдах бодит аюул нүүрлэж байна.

Үйл ажиллагаа

“Алтан Дорнод Монгол”, “Монгол Газар” компаниудаар техникийн нөхөн сэргээлт хийлгүүлсэн.Хайгуулын болон ашиглалтын лицензтэй 11 мянган га газрыг чөлөөлүүлсэн.Цэнхэр сумын нутаг Нарийн хамартад Монгол Газар компанид сумын ИТХ-ын Тэргүүлэгч 7 гишүүн газар ашиглуулах шийдвэр гаргасныг Архангай аймгийн Захиргааны хэргийн шүүхээр буруутайг нь тогтоолгосон.

Удирдах зөвлөл

Хөдөлгөөний тэргүүн: Г.Чагнаадорж

Хаяг: Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг, Барс төвийн 320 тоот
Утас: 99199710
И-мэйл: ariunsuvraga@mail.mn

http://www.mnpc.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=12&Itemid=33